Gepest op het werk, feit of fictie?

Ja, pesten op de werkvloer bestaat echt en is geen verzinsel van een enkele ontevreden werknemer. In Nederland geeft 1 op de 6 werknemers aan wel eens gepest te zijn door een collega! Pesten en/of grensoverschrijdend gedrag wordt gedefinieerd als herhaaldelijk en systematisch gedrag gericht op het intimideren, vernederen, buitensluiten of ondermijnen van een werknemer.  Dit kan zich in de werkomgeving in allerlei verschillende vormen manifesteren, maar uit zich meestal op de volgende manieren:

• Verbaal pesten: Schelden, beledigen, kleineren of vernederende opmerkingen maken.
• Sociale uitsluiting: Iemand buitensluiten van teamactiviteiten, vergaderingen of informele gesprekken.
• Roddelen en laster: Het verspreiden van onjuiste of schadelijke informatie over een collega.
• Ondergraving van werkprestaties: Iemands werk saboteren of bewust informatie achterhouden die nodig is om goed te functioneren.
• Microagressies: Subtiele, vaak onbewuste vormen van discriminatie of vooroordelen.
• Seksuele intimidatie: Ongepaste opmerkingen of gedrag van seksuele aard.
• Cyberpesten: Intimidatie of uitsluiting via digitale kanalen zoals e-mail of interne chats.

Onderzoek wijst uit dat dit soort ongewenst gedrag voorkomt in alle organisaties, ongeacht sector, grootte of lokatie. In dit artikel beantwoorden we sommige van de meest voorkomende vragen, zetten we de feiten op een rij en geven we tips voor slachtoffers om hulp te zoeken.

 

Is pesten op het werk de afgelopen 10 jaar gegroeid of afgenomen?

Pesten op het werk is de afgelopen tien jaar helaas niet significant afgenomen, en in sommige sectoren of specifieke situaties lijkt het probleem zelfs toegenomen. Verschillende onderzoeken en rapporten laten zien dat pesten op de werkvloer nog steeds een ernstig en veelvoorkomend probleem is. Factoren zoals toenemende werkdruk, economische onzekerheid en de opkomst van nieuwe werkvormen zoals thuiswerken (vooral sinds de COVID-19-pandemie) hebben wel bijgedragen aan veranderingen in hoe en hoe vaak pesten voorkomt. De voornaamste veranderingen zijn:

• Toename in bewustwording:

Meer bewustzijn en rapportage: Er is de afgelopen tien jaar meer aandacht voor ongewenst gedrag op het werk, zoals pesten, door bewegingen zoals #MeToo en nieuwe wetgeving op het gebied van werknemersbescherming. Hierdoor is er ook een toename in het aantal meldingen, niet per se omdat het probleem erger is geworden, maar omdat mensen zich bewuster zijn van wat als pesten wordt beschouwd en ze zich veiliger voelen om het te melden.

Werknemers zijn beter op de hoogte van hun rechten, en bedrijven investeren meer in anti-pestbeleid, hoewel dit niet altijd betekent dat pestgedrag daadwerkelijk vermindert.

• Invloed van technologie:

Cyberpesten op de werkvloer: Met de groei van digitale communicatie en thuiswerken is pesten niet langer beperkt tot fysieke interactie. Er is een toename in cyberpesten op de werkvloer, waarbij medewerkers worden geïntimideerd of gepest via e-mails, berichten of sociale media. Dit maakt het moeilijker om pesten te detecteren en aan te pakken.

• Thuiswerken en isolatie:

De verschuiving naar thuiswerken, met name tijdens de COVID-19-pandemie, heeft nieuwe vormen van pestgedrag geïntroduceerd, zoals het buitensluiten van virtuele bijeenkomsten of het negeren van collega’s in online communicatie. Deze veranderingen hebben geleid tot subtielere vormen van pestgedrag, die soms moeilijker te detecteren zijn omdat de sociale controle die in fysieke kantoren aanwezig is, ontbreekt.

• Werkdruk en economische onzekerheid:

Hogere werkdruk en competitie: Toenemende economische onzekerheid en werkdruk kunnen bijdragen aan een toename van pesten, omdat werknemers zich onder druk gezet voelen om te presteren en minder steun krijgen van collega’s en leidinggevenden. In sectoren waar banen schaars zijn of de concurrentie groot is, kunnen machtsdynamieken en pestgedrag verscherpen.

Werkdruk is eveneens vaak een voedingsbodem voor pestgedrag, vooral in stressvolle werkomgevingen waar collega’s elkaar beconcurreren voor promoties of functies.

• Stabiliteit in de cijfers:

Ondanks de toegenomen aandacht voor het probleem, tonen enquêtes en rapporten zoals die van TNO en de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) in Nederland dat het percentage werknemers dat te maken heeft met pesten op de werkvloer relatief stabiel is gebleven. Volgens de NEA 2019 zegt ongeveer 6% van de werknemers in Nederland dat ze te maken hebben gehad met pesten op het werk, wat vergelijkbaar is met cijfers van een decennium geleden.

Internationaal onderzoek, zoals van de International Labour Organization (ILO), suggereert ook dat hoewel er meer aandacht is voor het probleem, de feitelijke incidentie van pesten op de werkvloer niet drastisch is afgenomen.

 

Wat zijn de factoren die pesten het meest beïnvloeden?

Waar komt pestgedrag vandaan en wordt het bevorderd door bepaalde omstandigheden? De 2 meest voorkomende factoren blijken te zijn:

1. Cultuurverandering: Bedrijven met sterke programma’s voor diversiteit en inclusie zien vaak een afname in pesten, terwijl organisaties met een meer competitieve of hiërarchische cultuur juist meer pestgedrag rapporteren.
2. Sectorverschillen: In sectoren zoals de gezondheidszorg, het onderwijs en de dienstensector zijn de percentages van werknemers die pesten melden vaak hoger vanwege de hoge werkdruk en stressvolle werkomstandigheden.

 

Worden vrouwen vaker gepest op het werk?

Vrouwen ervaren vaker pestgedrag op het werk dan mannen, en dit wordt bevestigd door diverse onderzoeken. Het verschil in pestervaringen kan te maken hebben met de machtsdynamieken, genderstereotypen en de manier waarop vrouwen vaak anders worden behandeld in de werkcontext. Vrouwen worden soms geconfronteerd met seksuele intimidatie, roddels, uitsluiting en het ondermijnen van hun autoriteit of capaciteiten.

Verschillende onderzoeken bevestigen deze tendens:

• SCP-rapport (Sociaal en Cultureel Planbureau, Nederland): In rapporten over de werkervaringen van mannen en vrouwen in Nederland blijkt dat vrouwen vaker slachtoffer zijn van ongewenst gedrag op de werkvloer. Dit kan zowel fysiek als mentaal zijn, variërend van seksuele intimidatie tot sociale uitsluiting.
• TNO (Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek): Hun jaarlijkse “Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden” toont aan dat vrouwen vaker aangeven te maken te hebben met pesten en intimidatie. Vooral in sectoren waar een machtsongelijkheid of traditionele man-vrouwverhoudingen bestaan, is dit probleem vaker zichtbaar.
• Internationaal onderzoek: Uit onderzoeken uitgevoerd door onder andere de International Labour Organization (ILO) en de Europese Unie blijkt dat vrouwen wereldwijd vaker met pesten op het werk te maken hebben, vooral in sectoren zoals de gezondheidszorg, onderwijs en dienstensectoren.

 

Hoe worden vrouwen op het werk gepest in vergelijking met mannen?

Vrouwen en mannen kunnen beide te maken krijgen met pesten op het werk, maar de aard en de vorm van het pestgedrag verschilt vaak tussen de seksen. Hieronder volgt een overzicht van de vormen van pesten die vrouwen vaker ervaren:

• Seksuele intimidatie:

Vrouwen worden vaker geconfronteerd met seksuele intimidatie, zoals ongepaste opmerkingen, seksueel getinte grappen, of zelfs ongewenste fysieke toenadering. Dit kan variëren van verbale opmerkingen tot fysieke intimidatie, waarbij vrouwen veel vaker doelwit zijn dan mannen.

• Sociale uitsluiting:

Vrouwen worden vaker buitengesloten uit informele netwerken, teamactiviteiten of besluitvorming. Dit kan subtiel gebeuren, zoals niet uitgenodigd worden voor sociale activiteiten of buiten het gesprek gehouden worden tijdens belangrijke vergaderingen.

• Microagressies:

Vrouwen ervaren vaker zogenoemde microagressies, zoals kleine beledigingen, impliciete vooroordelen of denigrerende opmerkingen die hun professionaliteit of capaciteiten in twijfel trekken. Dit kan gaan om vragen zoals “Kan je dat wel aan?” of “Je ziet er niet uit als een manager.”

• Ondergraving van autoriteit:

Vrouwen in leidinggevende functies ervaren vaker ondermijning van hun autoriteit. Dit kan gebeuren door gebrek aan erkenning van hun leiderschap, subtiele vormen van disrespect of door hun beslissingen in twijfel te trekken, zelfs wanneer ze goed onderbouwd zijn.

• Stereotypen en vooroordelen:

Pesten bij vrouwen kan vaak verband houden met traditionele genderstereotypen. Zo kunnen vrouwen worden bekritiseerd omdat ze te “hard” of te “zacht” zijn in hun leiderschapsstijl. Ook worden ze vaak geconfronteerd met stereotypen zoals het idee dat ze minder competent zouden zijn in bepaalde taken, vooral in mannelijke-dominante sectoren.

• Belemmering van loopbaanontwikkeling:

Vrouwen krijgen soms minder kans op promoties of professionele ontwikkeling. Dit kan zich uiten in de vorm van het onthouden van belangrijke projecten of kansen die hun carrièregroei zouden kunnen bevorderen, zonder expliciete redenen te geven.

Aan de andere kant zijn er ook specifieke vormen van pesten die mannen vaker ervaren:

• Fysieke intimidatie:

Hoewel minder gebruikelijk op kantoor, kan fysieke intimidatie of bedreiging meer voorkomen bij mannen, vooral in sectoren waar fysieke kracht of macht een rol speelt. Dit kan variëren van fysieke bedreigingen tot openlijke agressie.

• Concurrentie en machtsstrijd:

Mannen worden vaker het slachtoffer van competitieve of agressieve machtsdynamieken, waarbij de nadruk ligt op het domineren van collega’s door bijvoorbeeld publieke vernedering of het betwisten van iemands prestaties.

• Kwetsbaarheid en emotionele zwakte belachelijk maken:

Als mannen emotionele kwetsbaarheid tonen, kunnen ze sneller worden gepest met opmerkingen die hen neerzetten als “zwak” of “niet mannelijk genoeg”. Dit kan leiden tot druk om te conformeren aan stereotiepe ideeën van mannelijkheid en stoerheid.

 

Worden vrouwen vaker door andere vrouwen gepest of juist door mannelijke collega’s?

Op deze vraag bestaat geen eenduidig antwoord, het hangt af van de werkcontext en de sector. Uit onderzoek blijkt dat mannen in het algemeen vaker de daders zijn van pestgedrag op de werkvloer, maar vrouwen kunnen ook worden gepest door vrouwelijke collega’s. Wel blijkt dat mannelijke en vrouwelijke daders op verschillende manieren pesten:

Mannen

Mannen worden in onderzoeken als de meest voorkomende daders van pestgedrag, vooral in hiërarchische organisaties waar macht en dominantie een belangrijke rol spelen. Mannen maken zich vaker schuldig aan directe vormen van pesten, zoals uitschelden, ondermijnen of seksuele intimidatie, vooral als zij zich in machtsposities bevinden ten opzichte van vrouwelijke collega’s.

Uit een studie van de International Labour Organization (ILO) blijkt dat seksuele intimidatie en agressief gedrag op de werkvloer vaker afkomstig is van mannelijke collega’s, met vrouwen als doelwit. Ook uit de resultaten van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden blijkt dat seksuele intimidatie en pestgedrag op het werk vaak door mannelijke collega’s wordt gepleegd. In 2019 bleek uit dit onderzoek dat 4,2% van de vrouwelijke werknemers te maken had met seksuele intimidatie, voornamelijk door mannelijke collega’s.

Vrouwen

Hoewel mannen vaker als dader worden geïdentificeerd, worden vrouwen soms ook door andere vrouwen gepest, met name in organisaties waar vrouwen in de minderheid zijn of waar er sterke concurrentie is om hogere posities. Dit wordt vaak toegeschreven aan interne competitie of het gevoel dat vrouwen hun positie moeten verdedigen tegen andere vrouwen.

Het zogenaamde “queen bee-syndroom” verwijst naar een fenomeen waarbij vrouwen in hogere posities andere vrouwen niet ondersteunen of zelfs tegenwerken om hun eigen machtspositie te behouden. Dit kan zich uiten in het tegenhouden van promoties, het bagatelliseren van prestaties van andere vrouwen, of het afwijzen van mentoring of ondersteuning.

Een onderzoek van de University of Arizona toonde aan dat vrouwen in mannelijke-dominante omgevingen soms juist competitiever of zelfs vijandig worden tegenover andere vrouwen om zichzelf staande te houden in een door mannen gedomineerde cultuur. Dit sluit aan bij een studie gepubliceerd door de Harvard Business Review waaruit bleek dat vrouwen vaak de voorkeur geven aan mannelijke mentoren omdat ze vrouwelijke bazen of collega’s soms als competitiever of minder ondersteunend ervaren. Dit is gerelateerd aan het feit dat er ook vandaag de dag nog steeds minder ruimte is voor vrouwen in de top van organisaties, waardoor er meer onderlinge competitie ontstaat.

 

Wat kan je doen als je gepest wordt of weet dat een collega gepest wordt?

Gelukkig zijn er in Nederland meerdere meldpunten en instanties waar werknemers terechtkunnen als zij te maken hebben met pesten op de werkvloer. Deze instanties bieden ondersteuning, advies en hulp bij het aanpakken van ongewenst gedrag op het werk. Dit zijn de 5 voornaamste meldpunten en instanties:

1. Vertrouwenspersoon binnen de eigen organisatie

Veel bedrijven en organisaties hebben een interne vertrouwenspersoon waar werknemers terechtkunnen met klachten over pesten, intimidatie of ander ongewenst gedrag. De vertrouwenspersoon biedt een luisterend oor en kan helpen bij het ondernemen van stappen om het probleem aan te pakken binnen de organisatie.

2. Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie)

De Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) houdt toezicht op de naleving van arbeidsomstandigheden, waaronder het voorkomen van pesten op de werkvloer. Werknemers kunnen een melding doen bij de Inspectie SZW als zij vinden dat hun werkgever onvoldoende actie onderneemt om pesten tegen te gaan.

Website: Inspectie SZW

3. Nationale Ombudsman

Werknemers die bij een overheidsorganisatie werken en te maken krijgen met pesten of intimidatie, kunnen terecht bij de Nationale Ombudsman. De ombudsman kan klachten over overheidshandelen in behandeling nemen, waaronder klachten over pesten binnen overheidsinstellingen.

Website: Nationale Ombudsman

4. FNV en CNV Vakbonden

Werknemers die lid zijn van een vakbond, zoals de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) of Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV), kunnen bij deze organisaties terecht voor hulp en advies. Vakbonden bieden juridische ondersteuning en bemiddeling in situaties van pesten op de werkvloer. Beide vakbonden hebben specifieke afdelingen die zich richten op arbeidsomstandigheden, waaronder het voorkomen van pesten.

Websites:

• FNV
• CNV

5. Arbodiensten

Werkgevers zijn verplicht om een arbodienst in te schakelen voor de gezondheid en veiligheid van werknemers. Arbodiensten kunnen helpen bij het aanpakken van psychosociale arbeidsbelasting, waaronder pesten. Zij kunnen ook bemiddelen tussen de werknemer en werkgever en advies geven over vervolgstappen.

Voorbeelden van arbodiensten zijn ArboNed en HumanCapitalCare, die ondersteuning bieden aan werkgevers en werknemers bij het verbeteren van arbeidsomstandigheden.

 

Conclusie

Pesten op de werkvloer is de afgelopen tien jaar niet wezenlijk afgenomen en blijft een aanhoudend probleem in veel organisaties. Hoewel er meer aandacht en beleid is gekomen om pestgedrag aan te pakken, hebben nieuwe werkvormen en toenemende werkdruk het probleem soms juist verergerd. De vorm van pesten is veranderd, waarbij digitale en subtielere vormen van pestgedrag een grotere rol spelen, maar de totale frequentie van pesten lijkt niet sterk te zijn gedaald. Daarbij zijn mannen over het algemeen vaker de daders van pestgedrag richting vrouwen op de werkvloer, maar speelt ook pestgedrag tussen vrouwen een rol. 

De fysieke en psychische schade van gepest worden kan zeer ernstige vormen aannemen en het is daarom essentieel om aktie te ondernemen. Word je gepest of weet je dat iemand gepest wordt, neem dan contact op met interne of externe instanties en maak melding.

 

Pesten komt helaas ook op de werkvloer voor. Heb jij er weleens te maken gehad? Wat is jouw ervaring?